در مورد سرطان چشم چه می دانید؟

سرطان چشم نادر است. در واقع، تنها حدود ۳۵۰۰ مورد جدید در سال وجود دارد، که کسری از بیش از ۱.۷ میلیون مورد تخمینی سرطان است که هر ساله تشخیص داده می‌ شود. اغلب هیچ علامت اولیه یا علامت هشدار دهنده‌ ای وجود ندارد، به خصوص اگر سرطان کوچک باشد و نزدیک به ساختارهای حیاتی چشم قرار نداشته باشد. سرطان چشم در صورت تشخیص زودهنگام، قابل درمان‌ ترین است. به همین دلیل، همیشه توصیه می‌ شود که سالی یک بار با چشم پزشک معاینه چشم انجام شود.

سرطان چشم یعنی چه؟

• اصطلاح سرطان چشم یا سرطان چشمی برای پوشش تعدادی از بیماری‌ های بدخیم که می‌ توانند چشم‌ ها را تحت تأثیر قرار دهند، استفاده می‌ شود. سرطان چشم یعنی رشد غیرطبیعی سلول‌ ها در داخل یا اطراف چشم. بعضی از این تومور‌ها از خود چشم شروع می‌ شوند (اولیه) و بعضی از سایر اعضای بدن (ثانویه/متاستاتیک) به چشم منتشر می‌ شوند.

ساختارهایی که چشم و ناحیه اطراف آن را تشکیل می‌ دهند عبارتند از:

• کره چشم: ساختارهای داخل چشم که سرطان می‌ تواند در آنها ایجاد شود شامل یووه‌آ (متشکل از مشیمیه، جسم مژگانی و عنبیه)، شبکیه و زجاجیه است.
• یووه‌آ: لایه میانی کره چشم. این لایه شامل موارد زیر است:
• عنبیه: قسمت رنگی چشم. مردمک، روزنه کوچکی که به نور اجازه ورود به کره چشم را می‌ دهد، در وسط عنبیه قرار دارد.
• مشیمیه: لایه نازکی در اطراف کره چشم که مواد مغذی را برای چشم فراهم می‌ کند.
• جسم مژگانی: ساختاری متشکل از عضلات داخل چشم که به تمرکز آن کمک می‌ کنند و سلول‌ هایی که زلالیه (مایع شفاف جلوی چشم) در آنها تشکیل می‌ شود.
• زجاجیه: مایع ژل مانندی که کره چشم را پر می‌ کند.
• شبکیه: لایه‌ ای از سلول‌ ها در پشت چشم که توسط عصب بینایی به مغز متصل است. این سلول‌ ها به نور حساس هستند و به ما در دیدن تصاویر کمک می‌ کنند. وقتی نور وارد چشم می‌ شود، از عدسی عبور می‌ کند. این تصویر روی شبکیه ایجاد می‌ شود که سپس توسط عصب بینایی به مغز ارسال می‌ شود.
• کاسه چشم: این فضای اطراف و پشت چشم دارای دیواره‌ های استخوانی است و شامل اعصاب مهمی از جمله عصب بینایی، غده اشکی و عضلاتی است که چشم را حرکت می‌ دهند.
• غده اشکی: این غده اشک تولید می‌ کند و در ربع فوقانی خارجی کاسه چشم قرار دارد.
• پلک: تومورهایی که پلک‌ ها را تحت تأثیر قرار می‌ دهند می‌ توانند روی پوست پلک یا روی لایه داخلی پلک (تارسوس و ملتحمه) باشند.
• ملتحمه: پوشش سطحی چشم که قسمت داخلی پلک را نیز می‌ پوشاند.
• کیسه/مجرای اشکی: این ساختار که اشک را تخلیه می‌ کند، در ربع داخلی تحتانی کاسه چشم نزدیک بینی قرار دارد.
•  

انواع شایع سرطان چشم:

• ملانومای یووه (ملانوم داخل چشمی-uveal melanoma): شایع‌ ترین تومور بدخیم اولیه داخل چشمی در بزرگسالان؛ از سلول‌ هایی که رنگ‌ دانه چشم را می‌ سازند به‌ وجود می‌ آید. این سرطان از چشم‌ ها، به ویژه در یووا (ایریس، مشیمیه، و صلبیه خلفی)، منشأ می‌ گیرد. این لایه میانی چشم بین لایه سفید جلوی چشم (اسکلرا) و شبکیه است. ملانومای یووه نادر اما مهم است؛ شیوع آن در جمعیت‌ های دارای پوست روشن بیشتر است.
• رتینوبلاستوما: تومور شبکیه در کودکان (اغلب زیر ۵ سال)؛ معمولاً ارثی یا اتفاقی است. این سرطان در سلول‌ های شبکیه شروع می‌ شود و معمولاً پس از مشاهده غیرمعمول بودن ظاهر چشم کودک توسط پزشک یا والدین، تشخیص داده می‌ شود. ممکن است علائم دیگری مانند مشکلات بینایی یا تنبلی چشم (استرابیسم) نیز وجود داشته باشد که در آن به نظر می‌ رسد چشم‌ ها در جهات مختلف نگاه می‌ کنند. شایع‌ ترین سرطان‌ هایی که چشم را تحت تأثیر قرار می‌ دهند، در واقع از آنجا شروع نمی‌ شوند. در عوض، این سرطان‌ ها از جاهای دیگر بدن - به ویژه سینه و ریه - سرچشمه می‌ گیرند و به چشم، اغلب به یووه‌آ، گسترش می‌ یابند.
• لنفوم داخل چشمی و متاستازها: این سرطان بیشتر در بزرگسالان مسن رخ می‌ دهد و می‌ تواند در شبکیه یا در زجاجیه ژله مانند ایجاد شود که اغلب رتین و جسم مژگانی را درگیر می‌ کند. لنفوم چشم معمولاً هر دو چشم را به طور همزمان تحت تأثیر قرار می‌ دهد. ممکن است تاری دید، درد، مگس‌ پران و حساسیت به نور، از جمله علائم دیگر وجود داشته باشد. متاستاز چشمی از جمله سرطان هایی است که از جاهای دیگر بدن (مثلاً پستان یا ریه) به چشم می‌ آید و مشیمیه را هدف قرار می‌ دهند.
• تومورهای سطحی ملتحمه (روی سطح چشم): مانند سرطان سلول سنگفرشی یا ملانوما، که اغلب روی سطح چشم یا لبهٔ پلک می‌ آیند. همچنین ممکن است ملانوم روی پلک ایجاد شود، اما این سرطان، سرطان پوست محسوب می‌ شود که ویژگی‌ های متفاوتی نسبت به سرطان داخل چشمی دارد. حدود 10٪ از کل سرطان‌ های پوست روی پلک‌ ها رخ می‌ دهد. عمدتاً روی پلک پایینی که احتمال بیشتری نسبت به پلک بالایی در معرض آفتاب قرار دارد. تشخیص و درمان زودهنگام این سرطان‌ ها نیز مهم است، زیرا این سرطان‌ ها پتانسیل گسترش و ایجاد مشکلات بینایی قابل توجهی را دارند.
• کارسینوم ملتحمه (conjunctival squamous cell carcinoma): از ملتحمه منشاء می‌ گیرد، ریسک با اشعه فرابنفش افزایش می‌ یابد.
•  

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به سرطان چشم هستند؟
خطر ابتلا به سرطان چشم با افزایش سن افزایش می‌ یابد و پس از ۵۰ سالگی به اوج خود می‌ رسد. سرطان چشم بیشتر در افرادی با موهای روشن و یا چشمان روشن رخ می‌ دهد. مردان در مقایسه با زنان، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان‌ های اولیه چشم هستند - انجمن سرطان آمریکا تخمین می‌ زند که سالانه حدود ۲۱۳۰ مرد در مقایسه با ۱۴۱۰ زن به سرطان چشم مبتلا می‌ شوند. برخی مطالعات نشان می‌ دهد که جوشکاران کمی بیشتر در معرض خطر ابتلا به ملانومای یووه‌آ هستند. اگرچه علت آن مشخص نیست، اما تصور می‌ شود که این ممکن است به دلیل تابش اشعه ماوراء بنفش از ابزارهای جوشکاری یا سایر علل محیطی باشد. هیچ مدرک محکمی وجود ندارد که نشان دهد افرادی که زیاد در معرض آفتاب بوده‌ اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان چشم هستند. با این حال، محققان در بیمارانی که به ملانوم پوست و سایر انواع سرطان مبتلا بوده‌ اند، استعداد ژنتیکی ابتلا به سرطان چشم را کشف کرده‌ اند. عوامل خطر به طور کلی: پوست یا چشم روشن، قرارگیری مزمن در برابر اشعه UV، سن، سابقه خانوادگی، جهش‌ های ژنتیکی می باشند.

نشانه‌ ها و زمانی که باید به پزشک مراجعه کنید:

• دید تار یا کاهش دید یک‌ طرفه یا ناگهانی
• دیدن لکه‌ ها یا نقاط سیاه (فلوتِر) در عنبیه یا ملتحمه (ملانومای بیرونی) ، یا نورهای چشمک‌ زن، فلاش نوری، یا شوک بینایی (اگر رتینا درگیر شود)
• یک لکهٔ سفید در مردمک یا بازتاب سفیدی در عکس (در کودکان: لوکوری) ، علامت مهم رتینوبلاستوما
• توده یا لکهٔ جدید روی سفیدی چشم یا عنبیه
• درد یا قرمزی مداوم چشم (بیشتر در مراحل پیشرفته یا عفونت همزمان)، یا تورم پلک/پروپتوز (برآمدگی چشم)
• تغییر در شکل مردمک یا پروپتوز (فتق چشم) در تومورهای تهاجمی

اگر هرکدام از این‌ ها را دیدید، سریع به چشم‌ پزشک مراجعه کنید.

سوالاتی که هنگام ملاقات با پزشک بپرسید:

• نوع تومور من چیست و چقدر بزرگ است؟
• درمان پیشنهادی شما چیست و چه هدفی دارد (نجات جان، حفظ چشم، حفظ دید)؟
• عوارض احتمالی هر گزینه چیست؟
• نیاز به پیگیری چگونه و چه مدت است؟
• آیا تست‌ های ژنتیک یا بررسی اعضای خانواده لازم است؟

تشخیص، اقدامات پزشکان:

• معاینهٔ کامل چشم توسط چشم‌ پزشک (اسلیت‌ لامپ، افتالموسکوپی، تونومتر).
• عکس و تصویربرداری‌ های ساده مثل سونوگرافی چشم، OCT (تصویر لایه‌ های شبکیه)، فلورِسئین آنژیوگرافی، و گاهی MRI یا CT برای دیدن اندازه و عمق تومور.
• در بعضی موارد (مثلاً ملتحمه یا لنفوم) نمونه‌ برداری (بیوپسی) یا آزمایش‌ های ژنتیک (مخصوصاً در کودکان با رتینوبلاستوما).
  پزشک بر اساس این‌ ها نوع و اندازهٔ تومور را تعیین و بهترین درمان را پیشنهاد می‌ دهد.
• تست‌ های ژنتیکی/مولکولی: برای رتینوبلاستوما و بررسی پروفایل‌ های مولکولی ملانومای یووه که روی پیش‌آگهی تأثیر دارد.
• ارزیابی سیستمیک: اسکن قفسه سینه، کبد و سایر ارگان‌ ها برای یافتن متاستاز (به‌ ویژه در ملانومای یووه که به کبد متاستاز می‌ دهد).

چشم پزشک با استفاده از تجهیزاتی مانند لامپ سیلت که پرتوی باریک و شدید از نور ساطع می‌ کند و افتالموسکوپ غیرمستقیم که نمای وسیعی از داخل چشم را فراهم می‌ کند، معاینه کامل چشم را انجام می‌ دهد. او به دنبال توده‌ ای در چشم است که می‌ تواند گنبدی شکل یا قارچی شکل باشد. این توده می‌ تواند برآمده یا کوچک و مسطح باشد. سپس یک متخصص ممکن است از چندین روش تصویربرداری برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد ویژگی‌ های تومور استفاده کند. این ممکن است شامل سونوگرافی برای تعیین تراکم توده و همچنین بررسی ویژگی‌ های آن و اندازه‌گیری ضخامت آن باشد. توموگرافی انسجام نوری یک ابزار تصویربرداری است که لایه‌ های شبکیه را روشن می‌ کند تا وجود مایع ظریف را که نشانه فعالیت تومور است، ارزیابی کند. گاهی اوقات تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) نیز می‌ تواند کمک کند. در برخی موارد، پزشک برای برداشتن نمونه کوچکی از سلول‌ های تومور، بیوپسی سوزنی ظریف انجام می‌ دهد. این نمونه برای یک متخصص آسیب‌ شناسی سلولی (یک آسیب‌ شناس که سلول‌ ها را تجزیه و تحلیل می‌ کند) ارسال می‌ شود. متخصص آسیب‌ شناسی سلولی نمونه را تجزیه و تحلیل می‌ کند تا تشخیص را ظرف چند روز تأیید کند.

آیا روش‌ های تشخیصی دردناک هستند؟
قابل درک است که از انجام یک عمل روی چشم خود عصبی باشید، اما چشم‌ پزشکان اغلب می‌ توانند بیماران را راحت کنند. آنها چشم را بی‌ حس می‌ کنند و از ابزارهای بسیار کوچک و ظریفی استفاده می‌ کنند که باعث می‌ شود روشی مانند بیوپسی سوزنی بسیار کمتر از آنچه بیمار انتظار دارد، تهاجمی به نظر برسد. بیماران در واقع روش‌ های چشم و جراحی چشم را به خوبی تحمل می‌ کنند.

درمان:
هدف‌ ها: نجات جان بیمار، کنترل بیماری، و تا حد ممکن حفظ بینایی و ظاهر چشم.
گزینه‌ ها (بسته به نوع و اندازهٔ تومور):

• درمان‌ های محلی که چشم را حفظ می‌ کنند: براکی‌ تراپی پلاک رادیواکتیو (plaque brachytherapy) — برای ملانومای یووه کوچک تا متوسط. لیزر (ترمولیز یا فوتوداینامیک) و کریوتراپی، برای تومورهای سطحی یا ضایعات کوچک.
• درمان داخل‌ چشمی (intravitreal chemotherapy): برای رتینوبلاستوما یا بدخیمی‌ های خاص.
• داروها: شیمی‌ درمانی systemically یا تزریقی داخل چشم (در بعضی کودکان با رتینوبلاستوما).
• جراحی: در تومورهای بزرگ یا وقتی حفظ چشم ممکن نیست، برداشتن کامل کره چشم (انوکلئاسیون) انجام می‌ شود؛ سپس پروتز چشمی گذاشته می‌ شود تا ظاهر طبیعی حفظ شود.
• رزکسیون محلی (local resection) در موارد مناسب.
• پرتودرمانی خارجی (EBRT): در موارد خاص یا متاستاتیک.
• شیمی‌ درمانی سیستمیک یا موضعی: به‌ویژه در رتینوبلاستوما یا لنفوم.
• ایمونوتراپی و درمان هدفمند: در ملانومای متاستاتیک و برخی لنفوم‌ ها بسته به مارکرهای مولکولی.
• درمان‌ های ترکیبی و پیگیری مادام‌ العمر برای نظارت روی بازگشت یا متاستاز.

تومورهای سطح چشم را می‌ توان با شیمی‌ درمانی موضعی، درمان هدفمند، پرتودرمانی یا برداشتن جراحی مدیریت کرد. درمان معمول سرطان‌ های داخل چشم، پرتودرمانی به شکل براکی‌ تراپی است. این روش معمولاً برای ملانوم یووه‌آ استفاده می‌ شود، اما می‌ توان از آن برای سایر سرطان‌ های چشم نیز استفاده کرد. براکی‌ تراپی برای چشم توسط پلاکی از جنس طلا، تقریباً به اندازه یک سکه، با دانه‌ های رادیواکتیو روی سطح آن انجام می‌ شود. متخصصان پرتودرمانی و فیزیکدانان، دانه‌ ها را بر اساس محل و اندازه تومور تنظیم می‌ کنند تا ساختارهای حیاتی اطراف آن محافظت شوند. هر پلاک به صورت سفارشی برای بیمار طراحی می‌ شود. پس از آماده شدن، چشم‌ پزشک آن را با جراحی روی سطح چشم قرار می‌ دهد، جایی که مستقیماً روی تومور تابش می‌ کند. بیماری که تحت براکی‌ تراپی قرار گرفته است، با یک پچ روی چشم به خانه می‌ رود. پس از اعمال تابش کافی، بر اساس ضخامت تومور - معمولاً پس از چند روز - تومور با جراحی برداشته می‌ شود.

درمان سرطان چشم چقدر موفقیت‌آمیز است؟

اگرچه احتمال موفقیت درمان به نوع سرطان چشم و مرحله پیشرفت آن بستگی دارد. با استفاده از براکی‌ تراپی، میزان موفقیت در کنترل موضعی ملانومای عنبیه ۹۵ تا ۹۸ درصد است. موارد دیگر حتی ساده‌ تر هستند. اگر کسی توموری روی سطح چشم داشته باشد، مانند کارسینوم سلول سنگفرشی، ما فقط تومور برداشته می شود و آن بیمار از سرطان رهایی می‌ یابد. البته، دوره درمان به میزان درگیری و مرحله تومور در زمان مراجعه بستگی دارد.

عوارض درمان:

• هر درمان عوارض خاص خود را دارد؛ مثلاً پرتو ممکن است باعث کاهش دید یا آب‌ مروارید شود، شیمی‌ درمانی ممکن است باعث تهوع یا ریزش مو شود، و جراحی ممکن است بینایی را از بین ببرد اما درد را برطرف کند.
• تیم درمان دربارهٔ عوارض احتمالی و راه‌ های مقابله با آن‌ ها شما را راهنمایی می‌ کند.

پیگیری:

• بعد از درمان نیاز به معاینات دوره‌ ای چشمی و تصویربرداری منظم (بسته به نوع و خطر متاستاز) دارید تا بازگشت تومور یا انتشار به اعضای دیگر سریع شناسایی شود.
• در بعضی تومورها (مثلاً ملانومای یووه) برای تشخیص زودرس متاستاز بررسی‌ های دوره‌ ای کبد (سونوگرافی، MRI) یا سایر ارگان‌ ها ضروری است.
• در رتینوبلاستوماهای ارثی: مشاوره ژنتیک و بررسی سایر اعضای خانواده پیشنهاد می‌ شود.

حمایت روانی و توانبخشی

• از دست دادن بینایی یا درمان‌ های سنگین می‌ تواند بار روانی و اجتماعی داشته باشد؛ مشاوره روانشناسی، گروه‌ های حمایتی و ارزیابی توانبخشی بینایی کمک‌کننده‌ اند. اگر چشم برداشته شود، پروتزهای چشمی و حمایت زیبایی و عاطفی موجود است.

پیشگیری و خودمراقبتی

• حفاظت از چشم در برابر آفتاب (اشعه UV) با عینک آفتابی و کلاه می‌ تواند کمک کند (به‌ ویژه برای کاهش خطر تومورهای سطحی/ملتحمه).
• توجه به هر تغییر بینایی یا تودهٔ جدید و مراجعهٔ سریع به پزشک متخصص چشم.
• در صورت سابقهٔ خانوادگی سرطان چشم یا رتینوبلاستوما، مشاورهٔ ژنتیک را جدی بگیرید.
•