جراحی تغییر رنگ چشم

رنگ چشم یکی از ویژگی‌ های ژنتیکی و از عوامل مهم زیبایی چهره است که از نظر ژنتیکی تحت تأثیر میزان و توزیع رنگدانه‌ ای به نام ملانین در عنبیه (Iris) تعیین می‌ شود. از حدود سال‌ های ۲۰۰۰ به بعد، به‌ خصوص از دههٔ ۲۰۱۰، پیشرفت فناوری‌ های لیزری و جراحی باعث شد ایده‌ ی «تغییر دائمی رنگ چشم» از مرحله‌ ی تخیل وارد فاز عمل شود. با اینکه بسیاری آن را برای زیبایی می‌ خواهند، تاریخچه‌ ی این عمل نشان می‌ دهد در ابتدا برای درمان بیماری‌ های چشمی و برای ترمیم آسیب‌ های چشم توسعه یافت و اکنون در قالب روش‌ های ایمپلنت، لیزر و لنزهای پیشرفته انجام می‌ شوند.

⚙️ فیزیولوژی و پاتولوژی رنگ چشم
ساختار عنبیه
عنبیه از دو لایهٔ اصلی تشکیل شده است:

استرومای قدامی: دارای سلول‌ های فیبروبلاست، عروق و سلول‌ های حاوی ملانین.
لایهٔ اپیتلیال خلفی: دارای غلظت بالای رنگ‌ دانه و مسئول جلوگیری از عبور نور اضافی.
 

میزان ملانین در استروما تعیین‌کنندهٔ رنگ ظاهری چشم است:

ملانین زیاد → رنگ تیره (قهوه‌ ای یا مشکی)
ملانین کم → رنگ روشن (آبی یا خاکستری)
در کودکان، معمولاً چشم‌ ها در بدو تولد آبی است و با افزایش سن و فعالیت آنزیم تیرُزیناز، رنگدانه‌ ها افزایش یافته و رنگ چشم تیره‌ تر می‌ شود.

🌈 تاریخچهٔ تغییر رنگ چشم
نخستین تلاش‌ ها مربوط به دههٔ ۱۹۸۰ برای درمان آنیرِیدیا (فقدان عنبیه مادرزادی) و ترمیم زخم‌ های چشمی بود. در دههٔ ۲۰۰۰ شرکت آمریکایی Stroma Medical فناوری لیزری ویژه‌ ای توسعه داد تا بدون برش جراحی، بتوان رنگ چشم را از قهوه‌ ای به آبی تغییر داد. اندکی بعد، شرکت BrightOcular و NewColorIris روش کاشت ایمپلنت عنبیه را معرفی کردند.

🧬 روش‌ های جراحی تغییر رنگ چشم
۱. کاشت ایمپلنت عنبیه مصنوعی (Artificial Iris Implant) : قدیمی‌ ترین و تهاجمی‌ ترین روش است. در این روش، پس از ایجاد برش ۲٫۸ تا ۳ میلی‌ متری در قرنیه، ایمپلنت سیلیکونی نازک رنگی داخل محفظهٔ قدامی چشم کار گذاشته می‌ شود تا رنگ عنبیه را تغییر دهد. ایمپلنت دارای مرکز باز برای عبور نور است و با رنگ‌ های مختلف پیش‌ ساخته می‌ شود.

ابداع‌ کننده: شرکت Panamanian BrightOcular (آمریکا، ۲۰۱۰)
مدت عمل: حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه
بازگشت‌ پذیری: بله، می‌ توان ایمپلنت را خارج کرد اما با خطرات زیاد.
رنگ‌ های موجود: آبی، سبز، خاکستری، عسلی و …
مواد ایمپلنت: سیلیکون پزشکی زیست‌ سازگار ، رنگدانه‌ های ثابت مقاوم در برابر نور ، لایه‌ های ضد بازتاب داخلی
عوارض مستند: افزایش فشار داخل چشمی (گلوکوم) در ۶۰٪ بیماران / کاهش تراکم سلول‌ های اندوتلیال قرنیه / التهاب مزمن و درد چشم / کاهش دید یا حتی احتمال نابینایی دائمی / آسیب قرنیه یا عنبیه / نیاز به جراحی ثانویه برای خارج کردن ایمپلنت.

⚠️ انجمن چشم‌ پزشکی آمریکا (AAO) انجام این عمل را برای مقاصد زیبایی «غیرایمن و غیراخلاقی» اعلام کرده است مگر در درمان خاص بیماری‌ ها مانند «آنیرِیدیا» (فقدان عنبیه مادرزادی).
 

۲. لیزر دی‌ پیگمنتیشن (Laser Iris Depigmentation)
این روش نسبتاً جدیدتر و کم‌ تهاجمی‌ تر است. هدف، از بین بردن ملانین سطحی عنبیه با لیزر است تا رنگ تیره (مثلاً قهوه‌ ای) به رنگ روشن‌ تر (مثلاً آبی یا خاکستری) تغییر کند. این روش نوین با تابش لیزر Nd:YAG یا لیزر اختصاصی Stroma انجام می‌ شود. شدت لیزر طوری تنظیم می‌ شود که فقط سلول‌ های رنگدانه سطحی را تخریب کند.

مکانیزم مولکولی: استفاده از قطرهٔ بی‌ حسی موضعی / تابش پالس‌ های لیزر خاص به سطح عنبیه / ملانین انرژی لیزر را جذب و گرم می‌ شود / سلول‌ های حاوی ملانین تجزیه می‌ شوند / ماکروفاژها بقایا را جذب و پاک می‌ کنند / پس از چند هفته رنگ روشن‌ تر دیده می‌ شود.
ویژگی فنی: طول موج لیزر: 532 نانومتر / زمان تابش: حدود 30 ثانیه تا دو دقیقه / بی‌ حسی موضعی با قطره تتراکائین / دائمی: بله، چون سلول‌ های رنگ‌ دانه از بین می‌ روند / دوره نقاهت: ۲ تا ۴ هفته / شرکت‌ های فعال: Stroma Medical (آمریکا)
خطرات احتمالی: التهاب مزمن و حساسیت به نور / افزایش موقت فشار چشم / ناهنجاری در عنبیه (لکه‌ های ناهمگون در رنگ نهایی) / ترشح رنگ‌ دانه در زلالیه / کاهش تطابق و تمرکز / خطر در افراد مبتلا به گلوکوم یا یووئیت
مطالعات در حال انجام است و ایمنی بلندمدت هنوز کاملاً اثبات نشده است.

۳. لنزهای تماسی زیبایی پیشرفته (روش غیرجراحی)
ساده‌ ترین و ایمن‌ ترین روش تغییر موقت رنگ چشم استفاده از لنزهای رنگی است. تازه‌ ترین نسل لنزها از جنس هیدروژل یا سیلیکون‌ های اکسیژن‌گذر هستند. برخی برندهای جدید از فناوری nanoprint استفاده می‌ کنند تا سطح لنز با گرادیان رنگ و بافت شبکیهٔ طبیعی کاملاً مشابه باشد.

مزیت‌ شان این است که: هیچ خطری برای ساختار چشم ندارند / می‌ توان چند رنگ مختلف استفاده کرد / هزینه بسیار کمتر دارد / اما همچنان نیازمند شست‌ و شو و نگهداری روزانه دقیق‌ اند تا از عفونت و خشکی چشم جلوگیری شود.

انواع: شفاف (enhancement)، مات (opaque)، سه‌ بعدی یا طرح‌ دار
مدت اثر: تا ۱۲ ساعت در روز، در صورت مراقبت صحیح
بی‌ خطر است در صورت رعایت بهداشت، اما استفادهٔ غیربهداشتی → عفونت قرنیه، زخم و تاری دید.
💡 امروزه برندهای معتبر مانند FreshLook، Air Optix Colors، Solotica، Bella Lens چندین طیف طبیعی عرضه می‌ کنند که از نظر ظاهری شبیه جراحی لیزری به نظر می‌ رسند، اما قابل برداشتن‌ اند.
 

🔹 دوره نقاهت و مراقبت پس از عمل تغییر رنگ چشم
استفاده از قطره‌ های آنتی‌ بیوتیک و ضدالتهاب / خودداری از لمس چشم‌ ها / پرهیز از نور شدید آفتاب و شنا / معاینهٔ فشار چشم هر هفته / پیگیری منظم در روزهای ۱، ۷ و ۳۰ پس از جراحی / استراحت و عدم استفاده از لنز تا بهبودی کامل / در صورت مشاهدهٔ درد یا تاری دید، مراجعه فوری
🔹 وضعیت قانونی در ایران : در ایران، سازمان نظام پزشکی جراحی‌ های زیبایی چشم با ایمپلنت یا لیزر را به دلیل خطر آسیب بینایی غیرمجاز اعلام کرده است.

• دیدگاه علمی و اخلاقی : از دیدگاه چشمی، عنبیه یکی از ظریف‌ ترین بخش‌ های بدن است و هرگونه دستکاری آن می‌ تواند اثرات برگشت‌ ناپذیری بر کارکرد بینایی بگذارد. تغییر رنگ چشم اگر صرفاً برای زیبایی باشد، در مقابل خطر نابینایی دائمی توجیه علمی ندارد.
• با این حال، در موارد ترمیمی مانند: آسیب‌ های شدید به رنگ چشم پس از سوختگی / تفاوت رنگ شدید چشم‌ ها (Heterochromia) / بیماری‌ های مادرزادی / جراحی ، ممکن است معقول و اخلاقی تلقی شود.
• دیدگاه روان‌ شناسی : انگیزهٔ افراد از تغییر رنگ چشم غالباً زیبایی و خودابرازی است. اما از دید روان‌ پزشکی، برخی موارد ناشی از نارضایتی بدنی (Body Dysmorphic Disorder) محسوب می‌ شود. بنابراین مشاوره روان‌ شناختی پیش از عمل در بسیاری کشورها اجباری است.
• توصیه پزشکان: اولویت با راه‌ های موقت (لنز) و پرهیز از جراحی‌ های زیبایی تهاجمی است.
•  

⚖️ وضعیت حقوقی

🌍 جایگاه در فرهنگ عمومی
در سال‌ های اخیر، برخی چهره‌ های معروف در شبکه‌ های اجتماعی ادعا کرده‌ اند رنگ چشم‌ شان از طریق لیزر تغییر کرده است، اما بیشتر موارد یا با فیلتر تصویری یا لنز رنگی بوده است. در نتیجه، تشخیص واقعی از تبلیغ سخت است.